ZİLE TARİHÇESİTokat ilinin 70 km. batısında yer alan Zile ilçesinin doğusunda Turhal ilçesi, güneyinde Artova ilçesi ve Yozgat iline bağlı Kadı şehri ilçesi, batısında Yozgat ilinin Çekerek İlçesi ve Amasya'nın Göynücek ilçesi, kuzeyinde ise Amasya ılı bulunmaktadır. Tokat ilinin en büyük ilçelerinden.olan Zile ilçesi coğrafi konumu itibariyle 40 derece 19 dakika kuzey enlemi, 35 derece 45 dakika doğu boylamı arasında yer almaktadır.Yüz ölçümü 1512 km2 olan ilçenin denizden yüksekliği 710 metredir. Güneyden doğu batı istikametinde uzanan ve en yüksek tepesi 1892 metre olan Deveci Dağları, kuzeyden yine doğu batı istikametinde uzanan yüksek tepelerle çevrili olan Zile bir ovanın orta yerinde yükselen Höyüğün çevresinde kurulmuştur. Anadolu'nun en eski yerleşim merkezlerinden biridir Güvercin çalı, Hüseyin Gazi Tepesi ve Sivriçal bu ovada belli başlı engebelerdir. İlçe sınırları içerisinden geçen Çekerek Irmağı önemli bir su kaynağı olmak-la beraber yararlanılamamaktadır. Çalışmaları sürdürülen Süreyya Bey Barajı tamamlandığında, ilçe topraklarının büyük bir kesiminin sulanabilmesi mümkün olacaktır.Zile'nin coğrafi bölge taksimatında Orta Karadeniz Bölgesinin güneyinde bulun-ması ve İç Anadolu Bölgesinin kuzeyine komşu olması nedeniyle her iki bölgenin de iklim Özelliklerini taşır. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar özellikle kar yağışlı ve soğuk geçer. Yağmurlar ise daha ziyade ilkbahar sonlarına kaymış olmakla birlikte sonbaharın ilk aylarında da görülür. Bu nedenle Zile'de gene! olarak Karadeniz-İç Anadolu arası iklim tipi hakimdir.Osmanlı İmparatorluğunun eyalet yönetiminde "Eyaleti Suğra" ya bağlı olan Zile, Sivas vilayetinin Tokat Sancağına bağlı bir kaza merkezidir Geçmişi hakkındaki mevcut birçok kayıtların yanında, yapılan Arkeolojik araştırmalar gösteriyor ki ilçemiz Tunç ve Demir çağlarından beri iskana açıktır. Amasyalı ünlü coğrafyacı - tarihçi STRABON'a göre ZİLE, NİNOVA (Asur Krallığının başkenti) melikesi SEMİRAMİS tarafından kurulmuştur Semiramis, güzel bir cariye iken BELH şehrinin kuşatılması sırasında gösterdiği dirayet ve yiğitliği sonucunda, Asur Hükümdarı NİNUS' UN takdirini kazanmış ve onunla evlenmiştir. M.Ö. 1916 yıllarında kocası NINUS'u zehirleyerek Asurların yönetimini ele geçirmiştir. Bu hesaba göre Zile 4000 yıllık bir tarihi geçmişe sahiptir. Zile kalesinin Roma kumandanı SULLA tarafından yaptırılmış olması veya burada AMANOS mabedinin bulunması ve muhterem anlamına gelen SİLLA denmesinden dolayı, Zile'nin ismi zamanla ZELA-ZİLE şeklini almış olabilir. Tarihçi CHARLES TEXIER'e göre, STRABON eserinde ZELA'dan bahseder. Hüseyin Hüsamettin Efendinin Amasya tarihinde bu yerleşim yerinin Togait Hükümdarı HARKAR HAN tarafından önemli bir yer haline getirildiği, muhterem anlamına gelen SILAY adının verildiği zamanla ZELA-ZİLE şekline dönüştüğü yazılıdır. Ali Danişment tarihinde, Mirkatel Cihad'da Zile'den "KIRKIRİYE" diye bahsediyor.Evliya Çelebinin Seyahatnamesine göre "1643" burada hah ve kilim dokumacılığının ileri gitmesinden dolayı şehrin bu adı aldığı belirtilmektedir. Kısaca; Zile isminin nereden geldiği hakkında kesin bir hüküm vermek mümkün değildir. Ancak, Amasyalı STRABON'UN Tarihçi ve Coğrafyacı olması ve Zelitis - Zela ismini eserinde kullanması, bu kelimenin çok eskiden beri kullanıldığı izlenimini vermektedir. Ayrıca, Zile'nin 29 km. güney doğusundaki Maşat Höyük'de bulunan belgelerin incelenmesi sonucunda, Ord. Prof. Şevket Aziz KANSU ve aynı buluntulara dayanarak Şemsettin GÜNALTAY, Anadolu isimli eserinde Eti Medeniyetinin bugünkü Zile'ye kadar yayıldığından bahsetmektedirler. Bu durumda Zile, Maşat Höyük kazılarında bulunan tabletlerden elde edilen bilgilere göre; Orta Anadolu'da başlayıp kuzey doğuda Yeşil ırmak havzası boyunca sıralanmış Hitit yerleşim merkezlerinden biri olan "ANZILlA" olmalıdır .Zile hakkında NINOVA ve Asurlular döneminin sonu ile ilgili bilgiye sahip değilizYalnız M.Ö. 548 tarihinde Anadolu, dolayısıyla ilçemiz Pers hakimiyeti altına girmiştir.Persler Yeşil ırmak havzasına çok önem verip tarihi Kral Yolunu buradan geçirmişlerdir. 1.DARİUS zamanında Anadolu'nun en büyük eyaleti olan Kapadokya ikiye Bölünmüş ve Zile kuzeyindeki Pontus Kapadokya sı içinde yer almıştır. Persler Zile'de kendi Tanrıları Olan ANAİTİS "ANAHİTA" ANOS ve ANADATES'e ait bir ateş tapınağı inşa etmişlerdir.